Baza wiedzy o sygnalistach

Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia informacje o nieprawidłowościach, najczęściej w miejscu pracy, ale nie tylko. Może to być naruszenie prawa, korupcja, zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa, dyskryminacja, czy inne działania niezgodne z prawem lub etyką.

Dlaczego sygnaliści są ważni?

• Ochrona społeczeństwa: Dzięki sygnalistom możemy wykryć i zapobiec poważnym zagrożeniom, takim jak oszustwa finansowe, wypadki przy pracy czy zanieczyszczenie środowiska.
• Zwiększenie przejrzystości: Sygnaliści pomagają ujawnić nieprawidłowości i przyczynić się do poprawy funkcjonowania instytucji i organizacji.
• Ochrona praw: Sygnaliści często zgłaszają przypadki naruszenia praw pracowników, klientów lub innych osób.

Wiele krajów, w tym Polska, wprowadziło specjalne przepisy chroniące sygnalistów przed represjami. Zgodnie z prawem sygnalista ma prawo do:

• Ochrony tożsamości: Tożsamość sygnalisty jest chroniona przez Ustawę o Ochronie Sygnalistów.
• Ochrony przed zwolnieniem: Pracodawca nie może zwolnić sygnalisty za zgłoszenie nieprawidłowości.
• Ochrony przed innymi formami dyskryminacji: Sygnalista nie może być szykanowany ani zastraszany.
• Ochrona przed odwetem: Pracodawca nie może zwolnić sygnalisty ani zastosować wobec niego innych działań dyskryminujących za zgłoszenie nieprawidłowości.
• Odszkodowanie: W przypadku, gdy sygnalista doznał szkody w wyniku działań odwetowych, może dochodzić odszkodowania.

Sygnalistą może zostać praktycznie każdy, kto posiada wiedzę o nieprawidłowościach zachodzących w miejscu pracy lub w innym podmiocie. Może to być zarówno pracownik, jak i współpracownik, kontrahenta, a nawet osoba spoza organizacji.

Aby zostać sygnalistą, należy:

• Zidentyfikować nieprawidłowość: Musisz mieć uzasadnione podejrzenie, że w danej organizacji dochodzi do naruszenia prawa, np. korupcji, mobbingu, dyskryminacji, marnowania środków publicznych, czy innych nielegalnych działań.
• Zgromadzić dowody: Im więcej dowodów posiadasz, tym łatwiej będzie udowodnić swoje twierdzenia.
• Zgłosić nieprawidłowość

Sygnalista, czyli osoba zgłaszająca nieprawidłowości w miejscu pracy lub innej organizacji, jest objęty specjalną ochroną prawną. Ma to na celu zachęcenie ludzi do zgłaszania nielegalnych działań, takich jak korupcja, mobbing, dyskryminacja czy marnowanie środków publicznych, bez obawy o negatywne konsekwencje.

Jakie są podstawowe formy ochrony sygnalisty?

• Zakaz działań odwetowych: Pracodawca, a także inni podmioty, nie mogą podejmować wobec sygnalisty działań odwetowych. Obejmuje to m.in.:
  • Zwolnienie z pracy
  • Dyskryminację
  • Mobbing
  • Zmniejszenie wynagrodzenia
  • Przeniesienie do mniej atrakcyjnego stanowiska
• Gwarancja anonimowości: W niektórych przypadkach sygnalista może zgłosić nieprawidłowości anonimowo. Oczywiście, im więcej informacji podasz, tym łatwiej będzie zweryfikować zgłoszenie.
• Ochrona przed odpowiedzialnością cywilną: Sygnalista zazwyczaj nie ponosi odpowiedzialności cywilnej za zgłoszenie nieprawidłowości, o ile działał w dobrej wierze.
• Ochrona przed odpowiedzialnością karną: W niektórych przypadkach sygnalista może być chroniony przed odpowiedzialnością karną, np. za ujawnienie tajemnicy służbowej, jeśli ujawnienie było niezbędne do wykrycia przestępstwa.

Zakres nieprawidłowości, które można zgłosić, jest bardzo szeroki i obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny życia, zarówno publicznego, jak i prywatnego.

• Korupcja: przyjmowanie łapówek, nepotyzm, ustawianie przetargów.
• Naruszenia prawa: łamanie przepisów prawa pracy, ochrony środowiska, bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów podatkowych.
• Dyskryminacja: ze względu na płeć, rasę, religię, orientację seksualną, wiek, niepełnosprawność.
• Mobbing i harassment: prześladowanie, zastraszanie, nękanie w miejscu pracy.
• Zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa: niebezpieczne warunki pracy, brak odpowiednich środków ochrony osobistej, fałszowanie wyników badań.
• Marnotrawienie środków publicznych: nieefektywne wydatkowanie pieniędzy publicznych, defraudacja.
• Naruszenia zasad konkurencji: zmowy cenowe, nieuczciwa konkurencja.
• Ochrona danych osobowych: nieprawidłowe przetwarzanie danych osobowych, naruszenie prywatności.
• Bezpieczeństwo informacji: wyciek danych, cyberataki.

Zgłaszanie nieprawidłowości to akt odwagi i obywatelskiej odpowiedzialności, który może przynieść wiele korzyści zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa.

• Ochrona dobra wspólnego: Sygnaliści przyczyniają się do poprawy jakości życia i bezpieczeństwa. Dzięki nim możemy wykryć i zapobiec wielu zagrożeniom, takim jak korupcja, łamanie prawa, czy zagrożenia dla zdrowia i środowiska.
• Zapobieganie stratom finansowym: Zgłaszanie nieprawidłowości pozwala wykryć oszustwa, nadużycia i inne działania, które prowadzą do strat finansowych. Dzięki temu można chronić zarówno interesy publiczne, jak i prywatne.
• Poprawa wizerunku organizacji: Firmy i instytucje, które poważnie traktują zgłoszenia sygnalistów, zyskują lepszą reputację. Pokazują, że dbają o etyczne postępowanie i są transparentne.
• Zapobieganie powtarzaniu się nieprawidłowości: Zgłaszanie nieprawidłowości pozwala na identyfikację przyczyn problemów i wdrożenie działań naprawczych. Dzięki temu można zapobiec powtarzaniu się podobnych sytuacji w przyszłości.
• Ochrona praw i godności innych osób: Sygnaliści często zgłaszają przypadki dyskryminacji, mobbingu, czy naruszenia praw pracowników. Dzięki temu można pomóc innym osobom znaleźć sprawiedliwość.
• Budowanie bardziej uczciwego społeczeństwa: SZgłaszanie nieprawidłowości to krok w kierunku budowy społeczeństwa opartego na prawdzie, uczciwości i transparentności.

Ustawa o sygnalistach dotyczy wszystkich, ale nie wszystkich jednakowo. Choć ochrona sygnalistów jest szeroka, to najbardziej szczegółowe regulacje dotyczą konkretnych grup podmiotów.

• Firmy zatrudniające co najmniej 50 pracowników: Te przedsiębiorstwa muszą wdrożyć wewnętrzne procedury zgłaszania nieprawidłowości i zapewnić ochronę sygnalistom.
• Podmioty objęte przepisami AML: Instytucje finansowe, takie jak banki, czy firmy ubezpieczeniowe, mają szczególne obowiązki związane z ochroną sygnalistów, wynikające z konieczności przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
• Jednostki samorządu terytorialnego: Gminy, powiaty i województwa również podlegają tej ustawie. Muszą one zapewnić odpowiednie mechanizmy zgłaszania nieprawidłowości i chronić osoby, które je zgłaszają.

Sygnalista od kiedy? Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, znana jako ustawa o sygnalistach weszła w życie od 24 czerwca 2024 roku

• Chociaż główne przepisy dotyczące ochrony sygnalistów weszły w życie 3 miesiące po uchwaleniu ustawy, czyli od 24 września 2024 roku, to niektóre regulacje, dotyczące np. zgłoszeń zewnętrznych, zaczną obowiązywać później, konkretnie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.

Co to oznacza dla sygnalistów?

• Od 25 września 2024 roku każdy, kto zgłosi nieprawidłowości, ma prawo do ochrony przed działaniami odwetowymi. Obejmuje to zarówno pracowników, jak i współpracowników, czy osoby ubiegające się o pracę.

Tak, sygnalista może zgłosić nieprawidłowości anonimowo, choć nie zawsze jest to gwarantowane pełną ochroną prawną.

• Możliwość zgłoszeń anonimowych: Ustawa o ochronie sygnalistów nie zabrania zgłoszeń anonimowych. Zarówno podmioty prywatne, jak i organy publiczne, mogą przyjmować takie zgłoszenia.
• Ograniczenia w ochronie: Jeśli zgłoszenie jest anonimowe, może być utrudnione zapewnienie pełnej ochrony prawnej sygnalistowi. Niektóre przepisy ustawy, które dotyczą np. możliwości kontaktu z sygnalistą w celu wyjaśnienia okoliczności sprawy, nie mogą być w pełni zastosowane.
• Decyzja należy do podmiotu przyjmującego zgłoszenie: Ostatecznie to podmiot, który otrzymuje zgłoszenie, decyduje, czy je przyjmie i jak będzie je rozpatrywał.

Sygnalista nie otrzymuje wynagrodzenia za zgłoszenie nieprawidłowości.

Zgłaszanie nieprawidłowości jest przede wszystkim aktem obywatelskim, a nie działalnością zarobkową. Sygnalista działa w interesie publicznym, pragnąc zapobiec szkodom lub wykryć przestępstwa.

Dlaczego sygnalista nie otrzymuje wynagrodzenia?

• Bezinteresowność: Wynagrodzenie mogłoby podważyć bezinteresowność zgłoszenia, sugerując, że sygnalista działał z pobudek finansowych, a nie z troski o dobro wspólne.
• Ochrona przed korupcją: Wprowadzenie systemu wynagradzania sygnalistów mogłoby stworzyć pole do nadużyć i korupcji.
• Ochrona przed działaniami odwetowymi: Ustawa o ochronie sygnalistów zapewnia szereg innych form ochrony, takich jak ochrona przed zwolnieniem, dyskryminacją czy mobbingiem.

Jakie korzyści ma sygnalista?
Choć sygnalista nie otrzymuje bezpośredniego wynagrodzenia, to korzyści z jego działań mogą być znaczne:

• Satysfakcja z przyczynienia się do poprawy sytuacji: Wiedza o tym, że dzięki zgłoszeniu udało się zapobiec szkodom lub wykryć przestępstwo, może być bardzo satysfakcjonująca..
• Ochrona prawna: Sygnalista jest chroniony przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy lub innych osób.
• Możliwość anonimowości: W niektórych przypadkach sygnalista może zgłosić nieprawidłowości anonimowo.

Wewnętrzny punkt przyjmowania zgłoszeń to, upraszczając, specjalnie wyznaczone miejsce lub osoba w organizacji, do której pracownicy mogą zgłaszać podejrzenia nieprawidłowości. To taki "bezpieczny kanał", przez który można przekazać informacje o potencjalnych przestępstwach, korupcji, nadużyciach lub innych nielegalnych czy nieetycznych działaniach w firmie.

Dlaczego jest on ważny?

• Bezpieczeństwo sygnalistów: Dzięki temu, że istnieje formalny kanał zgłoszeń, pracownicy mogą zgłaszać swoje obawy, nie obawiając się o konsekwencje.
• Szybka reakcja: Organizacja może szybko zareagować na zgłoszenie i podjąć odpowiednie działania.
• Zapobieganie eskalacji problemów: Wczesne wykrycie nieprawidłowości pozwala na podjęcie działań naprawczych i zapobieżenie poważniejszym problemom.
• Zwiększenie zaufania: Istnienie takiego punktu pokazuje, że firma poważnie traktuje kwestie etyczne i chce zapewnić uczciwe środowisko pracy.